شاخص «ضریب تاثیر به هنجار شده بر اساس منبع» یا به اختصار اسنیپ، بر مبنای داده‌های برگرفته از پایگاه اسکوپوس محاسبه می‌شود. اسکوپوس که اکنون به بزرگترین پایگاه اطلاعات کتابشناختی و ارزیابی پژوهشی تبدیل شده است، از سال 2004 با همکاری تیم تحقیقاتی گسترده‌ای از چندین دانشگاه جهان آغاز به کار کرد و در پاسخ به کاستی‌های ضریب تاثیر مجلات (به شیوه‌ای که توسط آی اس آی محاسبه می‌شود) این شاخص را عرضه کرد.
شاخص «ضریب تاثیر به هنجار شده بر اساس منبع» یا به اختصار اسنیپ، بر مبنای داده‌های برگرفته از پایگاه اسکوپوس محاسبه می‌شود. اسکوپوس که اکنون به بزرگترین پایگاه اطلاعات کتابشناختی و ارزیابی پژوهشی تبدیل شده است، از سال 2004 با همکاری تیم تحقیقاتی گسترده‌ای از چندین دانشگاه جهان آغاز به کار کرد و در پاسخ به کاستی‌های ضریب تاثیر مجلات (به شیوه‌ای که توسط آی اس آی محاسبه می‌شود) این شاخص را عرضه کرد.
کاستی‌های ضریب تاثیر مجلات به شیوه محاسبه شده در آی اس آی (ISI)
ضریب تاثیر مجلات آی اس آی، با ایراداتی اساسی روبرو بوده است که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- ناکافی بودن بازه زمانی دو ساله برای رشته‌های ایستاتر که دیرتر به پختگی استنادی می‌رسند
- عدم تصحیح تفاوت رفتار استنادی در رشته‌ها و در نتیجه عدم قابلیت این سنجه برای مقایسه‌ی مجلات رشته‌های مختلف،
- عدم تصحیح تفاوت پوشش پایگاهی رشته‌ها ،
- سوگیری پایگاه های آی اس آی به نفع مجلات انگلیسی- امریکایی و
- تفاوت در نوع منابع در صورت و مخرج کسر .
در این میان، عدم امکان مقایسه‌ی بین رشته‌ای از مهم‌ترین اشکالات وارده به آن بوده است که سنیپ می‌کوشد تا آن را برطرف سازد.
نحوه محاسبه شاخص اسنیپ برای رتبه‌بندی مجلات
در محاسبه‌ی شاخص اسنیپ از همان اندیشه ضریب تاثیر مجلات بهره گرفته شده است. بدین معنا که میانگین استناد بر مقاله محاسبه می‌شود و در صورت کسر قرار می‌گیرد. بنابراین، در صورت کسر داریم:
ضریب تاثیر خام مجله در سال 2009=
فراوانی استنادها در سال 2009 به مقالات منتشر شده در ۲۰۰8- ۲۰۰6
مجموع مقالات قابل استناد منتشر شده در ۲۰۰8 -۲۰۰6
یعنی میانگین استنادی بر مقاله در یک بازه زمانی سه ساله.
این مقدار ضریب تاثیر خام مجله در یک سال معین نامیده می‌شود. این همان روشی است که برای محاسبه‌ی ضریب تاثیر (آی اس آی) به کار برده می‌شود. برای مثال در سال ٢٠٠9:
ضریب تاثیر سال 2009 =
فراوانی استنادها در سال 2009 به مقالات منتشر شده در ۲۰۰8 و ۲۰۰7
مجموع مقالات قابل استناد منتشر شده در ۲۰۰8 و۲۰۰7
یعنی میانگین استناد بر مقاله در یک بازه زمانی دو ساله.
بدین ترتیب، ضریب تاثیر خام همان ضریب تاثیر متعارف آی‌اس‌آی است، با این تفاوت که به جای بازه‌ی زمانی دو ساله که همواره مورد انتقاد بوده است، از بازه‌ی زمانی سه ساله استفاده می‌شود.
در ادامه، ضریب تاثیر خام بر
پتانسیل استنادی پایگاه در رشته‌ی مربوطه تقسیم می شود تا تفاوت های رشته ها به لحاظ رفتار استنادی و نیز به لحاظ میزان پوشش در پایگاه تصحیح شود. پتانسیل استنادی عبارت است از میانگین شمار ارجاعات سه ساله (برای مثال ٢٠٠٦ – ٢٠٠٨) بر مقاله در یک مجله. یعنی :
پتانسیل استنادی =
فراوانی ارجاعات (١-٣ ساله) در مجلات استناد کننده به مجله‌ی مربوطه
شمار مقالات مجله‌ی استناد کننده (در سال ٢٠٠٩)
از آنجا که تنها ارجاعاتی محاسبه می‌شود که مجلات آنها در پایگاه نمایه می‌شوند، این شاخص
بیانگر پتانسیل استنادی پایگاه خواهد بود. در واقع پتانسیل استنادی بازتابی از این است که
چقدر احتمال دارد به یک منبع در یک رشته‌ی خاص استناد شود. نشان داده شده است که 80 درصد از ارجاعات اسکوپوس در خود این پایگاه نمایه شده‌اند.
بنابراین، مراحل محاسبه‌ی اسنیپ به طور ساده به شرح ذیل است :
1. مقالاتی که به مقالات (1-3 ساله‌ی) یک مجله‌ی خاص استناد کرده‌اند شناسایی می‌شوند؛
2. فهرست ارجاعات مقالات استناد کننده به این مقالات شناسایی می‌شوند؛
3. تعداد ارجاعات هر یک از مقالات استناد کننده به این مقالات شمارش می‌شوند؛
4. حال میانگین این استنادها محاسبه می‌شود تا پتانسیل استنادی پایگاه به دست آید؛
5. ضریب تاثیر خام بر پتانسیل استنادی پایگاه تقسیم می‌شود تا سنیپ آن به دست آید.
بدین ترتیب، برای مثال برای سال ٢٠٠9 داریم:
اسنیپ یا ضریب تاثیر به هنجار شده=
ضریب تاثیر خام مجله در سال ٢٠٠٩
پتانسیل استنادی در رشته تحت پوشش مجله در ٢٠٠٩
بنابراین در حوزه‌هایی مانند حوزه علوم زیستی که ضریب تاثیر بالاتری میگیرند چون شمار ارجاعات آنها هم بالاتر است سنیپ پایین تری دریافت خواهند داشت و بالعکس. جدول 1 مجلات حوزه های مختلفی را که از آی اف متفاوتی برخوردار بوده اند به تصویر می‌کشد. همانگونه که مشاهده می‌شود، این مجلات پس از تصحیح تفاوت های رشته ای از سنیپ تقریبا یکسانی برخوردار شده اند. برای نمونه مجله
Cancer Cell در حوزه علوم پزشکی از مقدار سنیپ پایین‌تری (727/3) در مقایسه با جی‌آی اف (962/24) برخوردار شده است (جدول 1) و اکنون با
Journal of Financial Economics در حوزه اقتصاد که به لحاظ آی اف بسیار پایین تر از مجله
Cancer Cell قرار می‌گیرد، تقریبا همسان شده است. زیرا این مجله تغییر زیادی را در مقدار سنیپ در مقایسه با مقدار آی اف شاهد نبوده است. بدین ترتیب، به سادگی می‌توان دو مجله از دو رشته مختلف را با هم مقایسه کرد. در این صورت، چنانچه تفاوت مشاهده شود ناشی از کیفیت خود مجله است نه تفاوت در رفتارهای استنادی حوزه موضوعی مربوطه
منابع:
تهیه شده توسط دکتر هاجر ستوده: رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه شیراز