تجربه تلخ یک سانحه رانندگی و مصدومیت یا فوت ناگهانی عضوی از خانواده روزانه زندگی دسته بزرگی از ایرانیان را تحت الشعاع قرار می دهد که ابعاد گسترده آن تا پایان عمر با آن ها همراه خواهد بود. به راستی تصادف و تبعات ناشی از آن با سلامت روان ما چه می کند و حضور در یک صحنه تصادف ، مصدوم شدن یا فوت یکی از عزیزان در یک سانحه رانندگی سلامت روان ما را تا چه میزان تحت تاثیر قرار می دهد؟
اختلالات استرس و تروما یکی از اختلالات شایع روانی است که نه فقط در کشور ما بلکه در تمامی جوامع وجود دارد. یکی از این اختلالات PTSD یا استرس حاد پس از حادثه است که در مورد افرادی که با یک سانحه رانندگی یا بلایای طبیعی روبه رو شده اند، رخ می دهد.
چگونه (PTSD)شروع مي گردد؟
PTSD مي تواند پس از هر حادثه تلخي آغاز گردد. يك حادثه تلخ ، حادثه اي ميباشد كه ما در آن احساس خطر مي كنيم ، زندگي مان در معرض تهديد است يا شاهد مردن و يا مجروح شدن ديگران باشيم.بعضي از نمونه هاي بارز حوادث تلخ شامل موارد زير مي باشد:
- حوادث شديد جاده اي
- درگيري هاي نظامي
- تجاوزهاي شديد شخصي (مانند: تجاوز جنسي,حمله فيزيكي,سو ئ استفاده,دزدي,زور گيري)
- به گروگان گرفته شدن
-حملات تروريستي
- اسير جنگي بودن
-حوادث ناگوار طبيعي يا حاصل دست بشر
داشتن بيماري هاي لاعلاج
حتي شنيدن حوادث غير منتظره و يامرگ ناگهاني يك دوست و يا فاميل مي تواند اغاز گر PTSD باشد
تصادف شدید، مورد دزدی یا حمله قرار گرفتن و بسیاری دیگر از تجربه های آسیب زا، مثل وارد شدن ضربه ای بر پیکره فیزیکی و روان شناختی ما هستند. همه ما کم و بیش در زندگی مان با چنین ضربه هایی روبه رو شده ایم، اما گاهی به دلایل مختلف، یکی از این ضربه ها، تأثیر عمیقی بر ما به جای می گذارد. گویی همیشه برای ما زنده است و هر لحظه امکان تکرار آنها وجود دارد در نتیجه همواره نگران هستیم. اگر این شرایط ادامه یابد در این صورت دچار مشکلی می شویم که به آن اختلال استرس پس از ضربه یا post traumatic stress disorder) PTSD) می گوییم.
علائم اختلال استرس پس از سانحه بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی( DSM5)
این ملاک ها برای بزرگسالان و کودکان بالای 6 سال بکار می رود و برای کودکان زیر6 سال ملاک های دیگری وجود دارد.
ملاک A . مواجهه با مرگ واقعی یا رویدادی مرگ آور ،آسیب جدی، خشونت جنسی به شکل موارد زیر:
- تجربه ی مستقیم رویداد آسیب رسان
- شخصا شاهد وقوع رویداد تروماتیک برای دیگران بودن
- باخبر می شود که این رویداد برای یکی از اعضای خانواده یا دوستان نزدیک اتفاق افتاده است
- فرد بطور مکرر در معرض جزئیات ناراحت کننده رویدادهای تروماتیک قرار بگیرد(مثلا اولین کسانی که به محل وقع حادثه می روند و اجساد و بقایای انسانی را جمع آوری می کنند و...)
ملاک B. وجود یک یا چند نشانه زیر در رابطه با نفوذ و ورود افکار مزاحم و ناخواسته مربوط به حادثه که بعد از حادثه شروع شده اند:
- خاطرات تکراری، غیر ارادی و مزاحم که بطور خود به خود یا بعلت بعضی محرک ها به یاد فرد می آیند.
- کابوس های تکراری و ناراحت کننده که محتوا یا احساسات موجود در رویا که با رویداد تروماتیک مرتبط هستند.
- واکنش های گسست (فلاش بک) که در آنها فرد طوری احساس یا عمل می کند که انگار رویداد تروماتیک دوباره در حال روی دادن است.
- وقتی فرد در معرض محرک های درونی یا بیرونی که به یکی از جنبه های رویداد تروماتیک شبیه هستند ؛ قرار می گیرد، به پریشانی روانی شدید یا طولانی مدت دچار می شود.
- فرد به محرک هایی که او را یه یاد رویداد تروماتیک می اندازد ، واکنش فیزیولوژیک شدید نشان می دهد.
ملاک C .فرد از محرک هایی که با رویداد تروماتیک تداعی شده اند به طور دائم اجتناب می کند.
- فرد از یادآوری افکار و احساسات پریشان کننده در مورد رویداد آسیب رسان، اجتناب می کند.
- فرد از بعضی محرک های یاد اور بیرونی (مثلا بعضی از افراد، مکانها، صحبت ها، فعالیت ها، اشیا و موقعیت که باعث می شوند خاطرات یا افکار ناراحت کننده در ارتباط با رویداد زنده شود، دوری می کنند.
ملاک D. در شناخت ها( فعالیت های فکری و ذهنی) و در خلق فرد تغییرات منفی و مرتبط با رویداد تروماتیک ایجاد می شود.
- ناتوانی در به یاد آوردن یکی از جنبه های مهم حادثه که معمولا در اثر فراموشی ایجاد میشود نه در اثر آسیب مغزی
- فرد در مورد خودش ، دیگران یا دنیا باورها یا انتظارات منفی، دائمی و اغراق امیز دارد(مثلا من آدم بدی هستم ، به هیچکس نمیتوان اعتماد کرد و...
- فرد افکار دائمی منفی درباره علت حادثه دارد که باعث می شود خودش یا دیگران را مقصر بداند.
- فرد بطور دائم در حالت های هیجانی منفی(ترس، خشم، وحشت، احساس عذاب وجدان یا گناه و شرم ) دارد.
- احساس می کند نمیخواهد با دیگران مراوده داشته باشد و از آنها دوری می کند.
- فرد نمی تواند بطور دائم هیجانهای مثبت را تجربه کند( نمیتواند شادی را تجربه کند، از زندگی خود رضایت ندارد، یا نمیتواند عاشقانه کسی را دوست داشته باشد)
ملاک E . تغییرات قابل ملاحظه در برانگیختگی ی و نحوه واکنش فرد که با رویداد تروماتیک مرتبط هستند:
- فرد زودرنج است و ناگهان از کوره در می رود که بصورت پرخاشگری کلامی و فیزیکی نسبت به دیگران یا اشیا نشان داده می شود.
- بی احتیاط است، کارهای خطرناک می کند ، رفتارهای خود تخریبی نشان میدهد.
- دائم گوش به زنگ است و به اطراف توجه می کند.
- واکنش شدید از جا پریدن دارد
- تمرکز حواس مختل است
- اختلال خواب دارد
(طول مدت ملاک های B تا E ) بیشتر از یک ماه است. و این ناراحتی ها باعث پریشانی و نابسامانی شدید در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر جنبه های مهم زندگی فرد می شود.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition: DSM-5(2013).
ترجمه یحیی سیدمحمدی. نشر،روان